Władysław Matlakowski

Władysław Matlakowski (1850–1895) był cenionym chirurgiem, absolwentem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. W 1891 r. postępująca choroba zmusiła go do porzucenia pracy zawodowej. Poświęcił się badaniom etnograficznym, zwłaszcza Podhala. Przełożył tylko jedną sztukę Shakespeare’a – Hamleta – nad którym pracował kilkanaście lat. Tłumaczenie ukazało się w Krakowie w 1894 roku, opatrzone kilkusetstronicowym wstępem i komentarzem. Bliscy i przyjaciele zgodnie podkreślali ponadprzeciętną, neoplatońską wrażliwość Matlakowskiego na piękno świata: przyrody, lecz również rozmaitych wytworów działalności ludzkiej w wymiarze artystycznym i etnograficznym. Jako człowiek walczący z chorobą, a jednocześnie bezgranicznie oddany swoim pasjom, wywierał silne wrażenie osobiste. Niezwykła intensywność życia była odpowiedzią Matlakowskiego na cierpienie, postawą nie tyle eskapistyczną, co świadomym przylgnięciem do wybranej wartości i akceptacji tego, co nieuchronne.

Praca Matlakowskiego nad Hamletem jest unikatowa z historycznego punktu widzenia. Matlakowski przygotował nie tyle przekład, co dwujęzyczne wydanie dramatu, którego nadrzędny cel wypada postrzegać jako krytycznoliteracki. Tłumaczył prozą, zachowując numerację wersów. Wierność pojmował przede wszystkim w sensie filologicznym: przekładał słowo w słowo, zdanie w zdanie, niekiedy nawet zachowując pierwotny szyk wyrazów w celu oddania akcentu logicznego oryginału. Różnicował dyskurs, posługując się archaizacją, a także wyrazami gwarowymi i neologizmami. Wydanie opatrzył rozbudowanym aparatem krytycznym: prócz wstępu, dodał przypisy, a w nich m.in. objaśnienia słów wieloznacznych, uwagi interpretacyjne, zestawienia głosów krytycznych itp. Matlakowski ujrzał swojego Hamleta w druku na tydzień przed śmiercią. Korektę arkuszy drukarskich wykonała jego żona, Julia, której zadedykował egzemplarz autorski.

Odbiór dzieła Matlakowskiego, zarówno w czasach mu współczesnych, jak i później, był zdominowany przez kontekst biograficzny, a opowieść o heroicznej pracy tłumacza stała się jednym z najbardziej przejmujących świadectw o sile fascynacji literackiej.

W pierwszych krytycznych ocenach podkreślano bezprecedensowy rozmach przedsięwzięcia, w którym Matlakowski zreferował całość ówczesnej refleksji szekspirologicznej poświęconej Hamletowi, wykraczając daleko poza rodzimą recepcję. W późniejszych czasach, pojawiły się też opinie mniej entuzjastyczne, wytykające Matlakowskiemu ciężki styl, brak oryginalności i nadmierną idealizację postaci księcia. Opracowanie wywarło jednak wpływ na myśl interpretacyjną Stanisława Wyspiańskiego i Romana Brandstaettera. Przekład nigdy nie trafił na scenę, zachowało się też niewiele egzemplarzy tego wydania. Przygotowany z tak wielkim poświęceniem nakład spłonął wkrótce po ukazaniu się, nie było też wznowień.